Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleabat bir düzen bileğildir. Haklar, cemiyet ortamında insanların filhakika nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak derunin vardır. Doğruluk kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene almak, maşerî ömürın gerçekleşmesini sahip olmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin muhalifsına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, muhakkak hakikat kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet ortamında insanların ekonomi ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her dakika mümkündür. “İşte haklar, âdem evladı davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir tertibat, bir bütündür.” İnsan-âdem evladı, âdem evladı-huy ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru derunin evrensel ilkelerle güvence şeşna hileınmasıdır. Haklar, insaniyet seviyesi derunin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgeniş düşünüm ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, cemiyet sözleşmesi, huy ve insanlar olarak tamlayan inançlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun eş iyiliğini sahip olmak maksadıyla konulmuş olan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, adalet ve seçimın bütünüdür. Elan geniş bir tanılamamıyla haklar, adalete yönelmiş maşerî yaşfakat düzenidir. Haklar Lafız Manaı Haklar kelimesi Arapça “adalet” kökünden gelir ve adalet kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “adalet” kelimesinin çoğyüce “beddua’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na bakılırsa haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk fehvaında da kullanılır. Teknik Manaı Haklar dönemden döneme değiştiği derunin hala doyurucu bir tanılamam dokumalamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen tanılamamı ise: “Muayyen bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi ortamında esas olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri sermaye alan kısmına Özel Haklar, kişiler ile mutluluk yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun esaslıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye hileınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları âdem evladı davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kadir kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle nazir nitelikteki bilcümle durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar alanında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek derunin kullanılır. Haklar düzenini sağlamayı ve korumayı fakatçlayan yapmış oldurımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları engellemek derunin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve vakıf cezaları; temel hukukunda siyasetten men, parti yama; algı hukukunda algı ve kaçakçılık cezaları gibi farklı haklar dallarında farklı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; dimaği bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasal inançleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan haklar, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşerî bir yaşfakat düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbikî yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşerî ömürı düzenleyip insanların barış ve güvenlik ortamında bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Teamül Yarar (Içtimai İhtiyaçların Katlanması) Hukukun tatbikî amacını, maşerî gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile cemiyet ortamında yaşayan insanların, birbirleri ile inşa etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın dokumasından kaynaklanan ihtiyaçlarını muhaliflamaya çhileışır. Haklar bu fonksiyonu ile doğum, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir haklar düzeni ömürın esas gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın doğal dokumasına ve bundan gelecek mevrut gereksinimlerine makul cereyan etmek zorundadır. Haklar önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile sınırlanmışdır; kazançlı gereksinimlara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Doğruluk Haklar bu fonksiyonu ile belirli bir kodifikasyon şeşna aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak hak kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak tanılamamıyla adalet, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) cereyan etmek üzere dü farklı anlamda kullanılır. Doğruluk esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet fehvaında şahsi bir özelliği deyimler. Koca her dakika haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni tevdi etmek uğrunda kalıcı ve bileğfiilmez bir çaba gösterir. İşte bu ekonomi ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet konseptı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilişik biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar alanında hukuki kadir olarak sözcük konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Toplum derunindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini derunaziz kurallar bilcümleü olarak haklar, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve takmak yerinde bulunmuş olduğuna bakılırsa, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü adalet konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün haklar sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir kadir niteliğindeki adalettir. Haklar bir cemiyet düzenini derunerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; lüzum mevcut düzeni arkalamak, gerekse onu bileğfiiltirmeyi meşrulaştırmak derunin her dakika adalete esasvurulur. Nesnel ve kanun üstü adalet hukukta muhalifmıza yerleşmiş haklar düzenlerinin asli örneği, olması gereken haklar fehvaında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut haklar düzenlerinin namına makul olup olmadığı açısından bir kadir ve istimara ölçüsü olur. Yine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve menfi muhaliflıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon balans ortamında olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Normal olarak bütün haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşfakat uyacak, hem bile bu maşerî ömürın barış ortamında sürebilmesi derunin bir düzen görünümünü sağlamaya çhileışacaktır.